Het lichaam spreekt als eerste en verdient het te worden gehoord
Op weg naar ecologisch-gezonde ontwikkeling
Hoe kun je bewust beter gebruik maken van je slimme onbewuste en welke rol speelt het lichaam hierin?
(Wil je dit artikel in pdf ontvangen, mail me op info@annekedurlinger.com)
Het onbewuste is belangrijk
We kunnen ons slechts van een beperkte hoeveelheid informatie tegelijkertijd bewust zijn. Als je dit nu leest, ben je je waarschijnlijk bewuster van de woorden die je leest, dan de stoel waarop je zit. Als ik je vraag “Zit je gemakkelijk?” zal je je ervan bewust worden hoe en of je gemakkelijk zit. Hoe je erbij zat, was vóór mijn vraag wel onderdeel van je ervaring, alleen maakte het deel uit van je onbewuste weten.
Milton Erickson, die toonaangevend was voor de moderne hypnotherapie genoemd, zag het onbewuste als een rijke bron van levenservaringen en innerlijke mogelijkheden. Hij ging ervanuit dat een betere balans tussen bewuste en onbewuste processen tot verrassende veranderingen kon leiden. Weten dat je meer weet dan je weet en daarop durven vertrouwen draagt ertoe bij dat je je eigen mogelijkheden meer en meer gebruikt.
Als je kijkt hoe kinderen opgroeien en wat ze leren, is het niet bewust zijn van leren geen beletsel om te leren. Zij denken er niet over na hoe ze moeten lopen of hoe zinnen goed uit te spreken. Zelfs, of vooral zoiets als, veters strikken wordt vooral geleerd door de kunst af te kijken. Ze leren dit zonder zich ervan bewust te zijn dat ze het leren. Ze doen. Daarbij maken ze gebruik van alle informatie die ze onbewust in zich hebben opgeslagen bij het zien van rolvoorbeelden. Zoals kinderen nemen we dus veel meer waar dan we denken waar te nemen. Onbewust heeft dit een grote invloed op ons denken, ons gevoel, onze verwachtingen, onze waarneming en ons gedrag.
Het ligt dus voor de hand om erop te vertrouwen dat je meer weet dan je weet.
Tegelijkertijd is ons bewustzijn en ons bewuste denken juist een van onze bijzondere vermogens als mens zijnde. Ons bewustzijn maakt het mogelijk om te reflecteren op datgene wat we kunnen, onze kunde en kennis over te dragen op anderen en dit alles op een hoger plan te brengen door het te verbinden met idealen.
Rationele versus emotionele logica.
Het bewuste denken, dat ons onderscheid van dier en planten, wordt vaak op een hoog voetstuk geplaatst en de ratio speelt daarin letterlijk en figuurlijk al zo lang een hoofdrol.
Dat brengt me bij rationele versus emotionele logica.
Lang geleden lijkt het idee postgevat te hebben dat alleen in de ratio de logica kan heersen. Logisch kan gedefinieerd worden als steekhoudend en steekhoudend als overtuigend. En overtuigend slaat op de juistheid beseffend.
Zowel in ons denken als in ons voelen liggen bronnen van informatie, de juistheid beseffend, die bijdragen tot een in allerlei opzichten doelgericht en adequaat handelen. Daarom pleit ik ervoor onderscheid te maken tussen rationele logica en emotionele logica èn ze beiden serieus te nemen.
En…. te beseffen dat als het woord ‘irrationeel’ wordt gebruikt de logica, de juistheid beseffend, weliswaar niet in de ratio te vinden is maar mogelijk wel in de emotie. Het woord irrationeel lijkt deze emotionele logica te diskwalificeren en daarmee het pad naar een grotere congruentie/alignment te blokkeren.
Dus is het naar mijn mening belangrijk ons bewustzijn te gebruiken om deze emotionele logica juist wel serieus te nemen. En te realiseren dat we niet alleen in ons hoofd slim kunnen zijn.
De NLP-vooronderstelling onderstreept dit: Het onbewuste is zeker zo belangrijk als het bewuste denken.
Het oog hebben voor de bijzondere vermogens van anderen, of dit nu dieren of mensen zijn, heeft misschien mede tot gevolg gehad dat in het bewustzijn ook ruimte is ingeruimd voor het belang van het onbewuste, voor de wijsheid van intuïtie. Het vertrouwen hierop maakt dat je meer dan alleen je hoofd gebruikt bij doelgerichte communicatie, het zoeken naar oplossingen, het alert zijn op (innerlijke) hindernissen en het vinden van (innerlijke) hulpbronnen om doelen te bereiken
“The intuitive mind is a sacred gift
and the rational mind is a faithful servant.
We have created a society
that honors the servant and has forgotten the gift.
Albert Einstein
Ecologisch gezonde ontwikkeling
Je zult vooral dan effectief zijn als je ten behoeve van resultaat en winst de ecologie checkt. Veranderingen zijn ‘ecologisch’ als ze geen nieuwe of andere problemen oproepen of dreigen op te roepen; niet in het hier en nu, en ook niet in de verre toekomst. Een ecologisch-gezonde verandering zal geen nieuwe innerlijke conflicten introduceren en iemand ook niet in conflict met de buitenwereld brengen. Als er geen schade te verwachten is aan de persoon of de samenleving waarin deze persoon leeft, dan is er sprake van een ‘ecologisch-gezonde’ ontwikkeling.
Onderkennen van ecologische bezwaren
Weerstanden, twijfel en oppositie en ook incongruent instemmen ten aanzien van voorgenomen of doorgevoerde veranderingen kun je zien als ecologische bezwaren.
Aangenomen wordt daarbij dat:
- wanneer er ecologische bezwaren aan een bepaalde verandering kleven, iemand dit ook kan beseffen;
- mensen zullen onbewust dan wel bewust reageren en soms in opstand komen wanneer zij bezwaren tegen een bepaalde verandering hebben; vaak vooral te observeren in de non-verbale communicatie
- niet-ecologische interventies zullen vaak na enige tijd vanzelf vanuit het onbewuste van iemand tegengewerkt en zelfs ongedaan gemaakt (kunnen) worden;
- voor de voortgang van het veranderingsproces is het zeer nuttig om iemand explicieter tot een reactie uit te nodigen of zelfs uit te dagen en daarna in te gaan op de bezwaren.
Aangenomen wordt tevens achter de bezwaren de intentie schuilgaat om een positieve bijdrage te leveren aan het veranderingsproces. Je kunt een bezwaar ook zien als een waarschuwing dat een bepaalde waarde nog niet gehaald is en dat daarmee de kwaliteit van de verandering in het geding is.
Je kijkt daarbij naar eventuele voordelen van de huidige situatie die kunnen wegvallen en of het doel negatieve bijverschijnselen heeft op de korte termijn dan wel de lange termijn en in het grote geheel. En, heel belangrijk, je checkt of de persoon/personen in kwestie geen innerlijke bezwaren ervaart/ervaren.
Met veranderingsprocessen worden zowel persoonlijke, team als organisatie-veranderingsprocessen bedoeld.
Wijs worden door het serieus nemen van incongruenties.
Voor een doelmatige communicatie is het dus nodig deze incongruenties in de vorm van twijfel, weerstand of bezwaar bij jezelf en de ander te zien, te horen en te voelen om ze op te pikken en te bespreken, in tegenstelling tot ze te onderdrukken of te negeren. Doe je dit niet dan kan de consequentie hiervan zijn dat het resultaat van mindere kwaliteit is of zelfs helemaal niet gehaald wordt.
Het fijnzinnig waarnemen in termen van zien en luisteren is belangrijk om diezelfde signalen van de ander serieus te kunnen nemen. Het fijnzinnig waarnemen van eigen gevoelens is belangrijk om die vage gevoelens als eerste indicatie van zo’n ‘ik ben het er niet mee eens’- signaal bij jezelf te kunnen onderkennen.
Op onbewust niveau heb je vaak al bij jezelf of de ander incongruenties waargenomen. Het serieus onder de loep nemen van deze vage gevoelens is een eerste stap naar een antwoord hoe een en ander nog bijgestuurd kan worden. Hier heb je je brein, je bewuste denken bij nodig. Je brein kan je helpen jezelf de juiste vragen te stellen, te bedenken hoe een en ander in verband staat met het na te streven doel.
Het uitgaan van de twee genoemde vooronderstellingen ‘het onbewuste is belangrijk’ en ‘lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid’ spelen een basale rol bij het onderkennen van ecologische bezwaren.
Welke rol speelt nu het lichaam bij deze onbewuste processen?
De NLP vooronderstelling ‘lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid’ betekent dat lichaam en geest elkaar wederzijds beïnvloeden.
Dit wil zoveel zeggen dat alles wat zich in de geest afspeelt, invloed heeft op het lichaam en omgekeerd. Iedere gedachte zal gepaard gaan met een non-verbale reactie en vaak zal die non-verbale reactie observeerbaar zijn. Anderzijds heeft hoe je loopt ook te maken met hoe je denkt. Als iemand zijn lichaamshouding verandert, zal dat een effect hebben op zijn stemming. Die invloed is niet noodzakelijkerwijs een oorzaak-gevolg beïnvloeding, maar kan ook gelijktijdig plaatsvinden.
Wat zich aan de binnenkant (denken en voelen) afspeelt heeft invloed op de buitenkant (gedrag) en omgekeerd. De observeerbaarheid van de reactie hangt nauw samen met je waarnemingsvermogen. En waarnemen doe je niet alleen met je ogen en je oren: het ‘fingerspitzengefühl’ is daarvoor een spreekwoordelijke indicatie.
Ieder heeft het vermogen zichzelf hierin te beïnvloeden en daarmee een eigen weg te gaan onder meer voor het bereiken van doelen dan wel een doelmatiger communicatie.
In de interactie zal veelal het lichaam als eerste reageren, hoe subtiel ook.
Als er dan ‘weerstand’, hoe zwak ook te zien is dan komt dit voort uit onbewuste. Dit is een anticipatie op de nadelige consequentie; de waarde die niet gehaald gaat worden.
Hierbij ga ik er dus vanuit dat mensen (onbewust) beter weten wat er allemaal fout kan gaan door een bepaalde verandering en welke waarde er daardoor in gevaar komt. De getoonde weerstanden signaleren mogelijke risico’s, dus is het verstandig naar die signalen te luisteren.
In de inter-actie met de ander: Luisteren met je ogen!
In de interactie met de ander is het dan belangrijk te luisteren met je ogen. Het antwoord op vragen wordt immers eerder gezien dan in woorden gehoord: het lichaam spreekt als eerste. En er wordt alleen geluisterd als je zintuiglijk waarnemingsvermogen voldoende gespitst is daarop.
Moeilijkheid daarbij is dat regelmatig datgene wat gezegd wordt (verbaal) niet of niet helemaal in overeenstemming is met wat men laat zien of horen in toon (non-verbaal). Ook deze tegenstrijdigheden zijn incongruenties en duiden op een ecologisch bezwaar. Bij incongruent reageren is de persoon in kwestie het niet volledig eens is of… niet alles in de persoon doet van harte mee. Een (vaak) onbewuste twijfel of bezwaar worden zo tot uitdrukking gebracht.
In de intra-actie met jezelf: Luisteren naar je gevoel!
Het vertrouwen dat het ‘onbewuste belangrijk is’ en dat ‘lichaam en geest een cybernetische eenheid’ zijn, maakt ook dat je vage gevoelens van “hier klopt iets niet” of “er ontbreekt nog iets” of andersoortige “ik ben het er nog niet helemaal mee eens” of “het lijkt me toch wel leuk” gevoelens serieus neemt. Deze gevoelens presenteren zich vaak als vrij zwakke lichamelijke signalen en minder in de vorm van woorden. Dit vraagt om vertaling naar de ‘zin’ van dit gevoel in deze context.
In feite breng je dan je emotionele intelligentie in de praktijk.
De tegenwerking van je rationele brein
Hoe interessant is het dan dat je brein je juist soms het hardst tegenwerkt met gedachten of uitspraken bij dit serieus onder de loep nemen van vage gevoelens, zoals:
- het zal zo’n vaart niet lopen;
- ik moet me niet zo aanstellen;
- wat zullen anderen wel niet van me denken;
- we hebben geen tijd voor dat softe gedoe;
- er zijn wel belangrijker dingen;
- hij bedoelt het niet zo kwaad;
- hij zal wel weten waar hij het over heeft.
Gevolg is dan vaak dat na zo’n innerlijke zelfspraak of het sussen van de zaak een en ander weer onder tafel geschoven wordt, om vervolgens vroeger of later de zaak of de relatie alsnog nadelig te beïnvloeden. Effectiever is het dus dit soort gedachten en uitspraken te zien als ecologische bezwaren, met daarachter een positieve intentie om jezelf of de ander ergens voor te behoeden.
Het blootleggen van die positieve intentie of, met andere woorden, het achterhalen van de waarde die in het geding is, is voorwaardelijk voor een adequate communicatie in jezelf en met de ander.
Voorbeeld:
Mijn collega en ik bereiden een vergadering voor. Hij stelt een bepaalde manier van werken voor. Zijn argumenten zijn logisch. Toch ben ik het er ergens niet mee eens; het voelt niet goed!!
Maar ik denk “hij zal wel weten waar hij het over heeft” en stem in met de gang van zaken.
Tijdens de vergadering zelf merk ik dat aan de deelnemers, door de voorgestelde manier van werken, weinig ruimte voor meningsvorming wordt geboden.
Ik vind dat daar de kwaliteit van het besluit onder lijdt.
Hoe het anders kan:
Mijn collega en ik bereiden een vergadering voor. Hij stelt een bepaalde manier van werken voor. Zijn argumenten zijn logisch. Toch ben ik het er ergens niet mee eens; het voelt niet goed!!
Ik zeg: “Ik ben het er ergens niet mee eens.” En neem de ruimte om hierover na te denken en een ander te verwoorden en zeg dan: “Wat ik belangrijk vind is dat deelnemers een bijdrage kunnen leveren aan de vergadering, zodat we optimaal kunnen profiteren van hun kennis in het zoeken naar oplossingen. Daarbij zal dit de acceptatie van die oplossingen door henzelf bevorderen.
Ik sta ook stil bij mijn gedachte “hij zal wel weten waar hij het over heeft” en vanuit het vertrouwen in zijn deskundigheid vraag ik naar wat hij beoogt met zijn voorstel om op die manier te werken.
Hij geeft aan dat op deze manier de snelheid van werken sterk wordt bevorderd.
Wij kunnen nu in gezamenlijk overleg beslissen wat het belangrijkste is, of het gelijke belang van beide criteria (de bijdragen van de deelnemers en de snelheid van werken) onderstrepen.
Een logische volgende stap is dan hoe dit te integreren in een manier van werken.
We beginnen de vergadering met het belang te onderstrepen van de bijdragen van deelnemers in het zoeken naar oplossingen binnen een gesteld tijdskader.
Op deze manier streef je er tevens naar de het onbewuste en bewuste optimaal samenwerken in het bereiken van resultaten. Dit streven kun je toepassen op jezelf alsook in je omgang met anderen.
Over haalbaarheid en wenselijkheid in organisaties
Is dit wel haalbaar? Is het effectief om op deze manier stil te staan bij met name organisatie-veranderings- c.q. sturingsprocessen? Hoor ik je (als manager) dit twijfelend, kritisch of sceptisch vragen? Je hebt immers nog meer te doen!
Welke voordelen zijn hiermee gemoeid:
- De voordelen om niet na een jaar of meer te hoeven constateren dat het veranderingsproces tot niets of alleen méér frustratie heeft geleid.
- De verbetering van de relatie met bijvoorbeeld medewerkenden dat hun kennis en inzichten serieus genomen worden als bijdrage aan het organisatie-veranderingsproces.
- Hun toenemende vertrouwen in het management dat de organisatie effectief in de richting van de organisatiedoelstellingen wordt geleid.
- Een vergroting van je flexibiliteit in het effectief omgaan met veranderingsprocessen.
Welke nadelen zijn hiermee gemoeid:
- Het tijdsverlies op de korte termijn.
- De complexiteit van ecologische bezwaren waarmee je bijvoorbeeld als manager wordt geconfronteerd en die dus ook om bepaalde kwaliteiten vraagt.
Ad 1. Er wordt inderdaad tijdswinst geboekt op de korte termijn als je niet ingaat op ecologische bezwaren, achtergronden van weerstanden etc. Het is aan jezelf om te beoordelen of dit voordeel van tijdswinst op korte termijn opweegt tegen het investeren van tijd in ecologische bezwaren, met de daarbij geschetste voordelen en de tijdswinst op langere termijn!
Ad 2. Het onderkennen van ecologische bezwaren en de complexiteit van diens onderlinge samenhang, vraagt van jou inderdaad bepaalde kwaliteiten, zoals het vermogen tot fijnzinnige waarneming of innerlijke gewaarwording en vermogens als goede afstemming op medewerkenden en het bevragen op de onderliggende waarde van het bezwaar. Je kunt je inzichten hierin vergroten en actief werken aan je professionele bekwaming in deze zin.
Fijnzinnig zintuiglijk waarnemingsvermogen.
Ecologisch-gezonde veranderingen en ontwikkelingen vragen, naar bewustwording, ook om een fijnzinnig zintuiglijk waarnemingsvermogen. Vijf zintuigen om de wereld waar te nemen, lijken voldoende om die wereld in onze ervaring tot zijn recht te laten komen in al haar kleuren, klanken, gevoelens, smaken en geuren. Als het gaat om onze innerlijke belevingswereld gebruiken we dezelfde zintuigen. In het ‘kinesthetische’ gewaarwordingssysteem kennen we daarbij een rijke variatie in soorten zintuigwoorden: ‘Ik krijg het er warm van’; ‘Ik ben uit het veld geslagen’; ‘Dit beweegt me..’; ‘Je kunt dat toch op je klompen aanvoelen’!!!
Albert Soesman onderscheidt 12 zintuigen als poorten van de ziel, waarbij het kinesthetische zintuig een onderverdeling kent naar: temperatuurszin, tastzin, evenwichtszin, zelfbewegingszin, ik-zin, constituatiezin.
Die twaalf zintuigen bieden een referentiekader om de mogelijkheden die NLP biedt nog rijker te benutten. Zij zijn de bouwstenen voor je innerlijke gewaarwording.
Nieuwsgierig geworden?
Daarover in een ander artikel meer.